महिला शिक्षाको सुरुवात कसको पालामा भएको थियो ?

Option B

नेपालमा महिला शिक्षा
शैक्षिक बिकासक्रमको दृष्टिकोणले नेपालको सन्दर्भमा भने औपचारिक आधुनिक शिक्षाको सुरुवात रानीपोखरीस्थित दरवार हाई स्कूल (भानु मा.वि.) को स्थापनासँगै बि.सं. १९१० बाट भएको हो । सुरुमा राणा परिवारको लागि मात्र खोलिएको उक्त विद्यालयमा बिस्तारै सर्वसाधारणले समेत प्रवेश पाउंदै गए । महिलाहरुले घरबाट बाहिर निस्कनु हुन्न भन्ने रुढिवादी परम्परा र सामाजिक सोच भएको तत्कालिन नेपाली समाजमा पुरुषहरुका लागि आधुनिक शिक्षा प्राप्त गर्न केहि सहज भएतापनि, महिलाहरुका लागि यस्तो अवसर पाउनु कठिन नै थियो ।

हाम्रो देशको सन्दर्भमा, बेग्लै विद्यालय स्थापना गरि महिला शिक्षाको सुरुवात गर्ने काम देवशमशेरको पालामा वि.सं. १९५८ बैशाख ३० गते देशका बिभिन्न स्थानमा कन्या पाठशाला खोलेर भएको देखिन्छ । यसैगरि चन्दशमशेरको प्रधानमन्त्रीत्वकालमा वि.सं. १९८० असार २२ गते काठमाडौं, पाटन र भक्तपुरमा चारश्रेणीसम्मको पढाई हुने गरि १–१ वटा कन्या पाठशालाहरु खोलिएका थिए ।

ती विद्यालयहरुमा सिलाई, बुनाई, कताई र कटाई समेत सिकाईन्थ्यो भन्ने कुरा निजामती कितावखानामा भेटिएको तत्कालिन ललितपुर कन्या पाठशालामा शिल्पविद्या सिकाउने शिक्षिका ललितकुमारीको अभिलेखबाट पनि पुष्टि हुन्छ । समयको गति संगै वि.सं. २००३ सालमा कन्या मन्दिर मा.वि. को स्थापना भयो । भने, नारी शिक्षित नभई समाजको बिकास हुन सक्दैन भन्ने कुरालाई मनन गरि तत्कालिन राणा प्रधानमन्त्री श्री ३ पद्मशमशेर जवराले वि.सं. २००४ सालको श्रीपञ्चमीका दिन आफ्नै निजी भवन र १३ रोपनी जग्गामा पद्मकन्या विद्याश्रमको स्थापना गरेका हुन । अन्तिम राणा प्रधानमन्त्री मोहन शमशेरको पालामा पनि वि.सं. २००७ सालमा मोहन कन्या मिडिल स्कूल खोलिएको थियो ।

वि.सं. २००७ सालमा नेपालमा प्रजातन्त्रको स्थापना हुँदा नेपालको साक्षरता करिव २५ प्रतिशत थियो । त्यसबेला महिलाहरुको साक्षरता दर बेग्लै गणना गर्ने स्थितिमा नै थिएन । वि.सं. २००७ पछि भने देशभर विद्यालय खोल्ने लहरै चलेको देखिन्छ । नेपाल अधिराज्यका डिभिजनल इन्सपेक्टर कार्यालयबाट वि.सं. २०११ जेठ १ गते प्रकाशित भएको विद्यालय तालिकामा रहेका ६५ वटा विद्यालयहरुमध्ये महिलाहरुको मात्रै पढाई हुने विद्यालयहरुमा– कन्या मन्दिर मा.वि., पद्मकन्या विद्याश्रम मा.वि., कान्तिईश्वरी राज्यलक्ष्मी हाईस्कुल, मदन मेमोरियल गल्र्स हाईस्कुल, शारदा बालिका विद्यालय र कन्या हाईस्कुल धरान उल्लेखित छन् ।

त्यसताका महिलाहरुको लागि भनि खोलिएका मध्ये कतिपय विद्यालयहरु हालः सम्म आईपुग्दा बिभिन्न कारणले सहशिक्षामा गईसकेका छन भने, केहि विद्यालयले अझैसम्म आफ्नो ईतिहास र अस्थित्व जोगाउंदै देशको नारी शिक्षामा महत्वपूर्ण योगदान दिंदै आएका छन् । यस्ता विद्यालयमध्येको एक पद्मकन्या विद्याश्रम मा.वि., डिल्लीबजारले यहि २०७४ साल माघ ८ गते श्रीपञ्चमीका दिन आफ्नो स्थापनाको ७०औं बार्षिकोत्सव मनाउंदै छ ।